Hoe natuurlijk of duurzaam is wijn drinken eigenlijk?

Wijn is een natuurproduct, want we maken het van druiven. Maar bij de teelt van druiven, het maken van wijn en het drinken ervan, kun je diverse keuzes maken. Die maken de ene wijn duurzamer dan de andere en zorgen ervoor dat de ene wijn ‘natuurlijker’ is dan de andere. Natuurlijk is niet hetzelfde als duurzaam. En omgekeerd is duurzaam niet altijd natuurlijk.  Het leidt tot diverse misverstanden en discussies bij wijnliefhebbers. Daarom hierbij een poging tot wat meer duiding.

Inhoud

• Eerste wijnstokken
• Kunstmest
• Bescherming tegen plagen
• Bodemleven
• Biologisch
• Koper
• Natuurwijn
• Terug naar Ararat
• In de gootsteen

 

Eerste wijnstokken

Ooit ontstond wijn op volkomen natuurlijke wijze. Exact bewijs is er niet, maar wetenschappers gaan ervan uit dat de eerste wijnstokken rond 7000 voor Christus al groeiden in de Kaukasus. Het verhaal wil dat een herder de eerste wilde druiven plukte op de berg Ararat. Deze voormalige vulkaan in het huidige Oost-Turkije is ook bekend als de berg waarop de ark van Noach strandde. De herder perste de druiven uit en liet ze in een ton staan. Hij merkte dat het sap ging gisten en ja hoor: hij dronk de eerste wijn. Al snel daarna werd in de regio de eerste wijngaard geplant.

Het principe van wijn maken was ontdekt. En het werd verder ontwikkeld, bijvoorbeeld door meer en betere druiven te telen en bij het proces van wijn maken zorgvuldig te sturen om de lekkerste smaken in de wijn te krijgen. Daarbij komen ook allerlei stoffen om de hoek die niet van nature voorkomen, maar die wel een groot effect hebben.

Kunstmest

Bij de teelt in de wijngaard gaat het vooral om kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Met kunstmest kun je ervoor zorgen dat de druiven sneller groeien. Je moet hiermee zorgvuldig te werk gaan, want te veel vegetatieve (blad)groei gaat al snel ten koste van de omvang van de druiventrossen en van de kwaliteit en smaak. Het gebruik van kunstmest is niet natuurlijk en niet goed voor de planeet, want de productie ervan veroorzaakt een hoge uitstoot van het broeikasgas CO2. Aan de andere kant zorgt kunstmest ervoor dat de productie per hectare toeneemt, zodat minder grond nodig is voor de wijnproductie. Dat kan de uitputting van de aarde beperken en een grotere oppervlakte natuur mogelijk maken.

Bescherming tegen plagen

Naast opbrengstverhoging is bescherming van de druiven tegen plagen en belagers zeer belangrijk. Daarvoor gebruiken veel wijnboeren chemische gewasbescherming. Naast herbiciden tegen de groei van onkruid en insecticiden tegen plaaginsecten gaat het vooral om zogenoemde fungiciden: middelen die de groei van schimmels tegengaan. Schimmels kunnen een verwoestend effect hebben op de oogst. Dat bleek al in de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de Europese wijnbouw bijna van het toneel verdween door twee schimmels: meeldauw en valse meeldauw. Beide waren afkomstig uit Noord-Amerika. Ze zijn vooral onder vochtige omstandigheden erg actief. Tot op de dag van vandaag komen deze schimmels voor. Ze zijn goed te bestrijden, maar daar zijn veelal chemische preparaten voor nodig. Veel wijnboeren bestrijden echte meeldauw met zwavel bevattende middelen en valse meeldauw met koperverbindingen.

Bodemleven

Deze chemische bestrijdingsmiddelen zijn uiteraard niet natuurlijk, de naam zegt het al. Ze zijn ook niet duurzaam als we kijken naar het effect op de natuur en de biodiversiteit. Met name ophoping van koper in de bodem heeft een negatief effect op de daar levende micro-organismen; dat bodemleven is juist van groot belang voor de weerstand van de druivenplant tegen ziekten en plagen. Ook hier is er het tegenargument dat de chemische middelen misoogsten kunnen voorkomen en tot een hogere opbrengst per hectare leiden, waarmee minder grond voor wijnbouw nodig is.

Biologisch

In reactie op de grootschalige toepassing van chemische stoffen in de vorm van kunstmest en bestrijdingsmiddelen, is de biologische wijnbouw opgekomen. Die werkt in principe zonder chemische middelen. Nog verder gaat de biologisch-dynamische teelt, waarbij ook ‘energetische stoffen’ zoals de inhoud van koeienhorens worden toegepast. Ook wordt rekening gehouden met het ritme van de maan en de planeten.
Beide stromingen brengen hun eigen wijn voort, namelijk biologische wijn (met als keurmerk het ‘groene blaadje’) en bio-dynamische wijn, met in Nederland het Demeter keurmerk. Dergelijke wijnen zijn natuurlijker dan traditionele wijn. Daarnaast zijn ze duurzamer omdat de afwezigheid van chemische gewasbescherming zorgt voor meer biodiversiteit. Tegenargument is hier opnieuw dat er meer grond nodig is voor deze teelt, omdat de opbrengst per hectare lager is. 

Koper

Bij koper is trouwens iets raars aan de hand. Het is destijds in de wijnbouw toegepast als een ‘natuurlijk’  middel, koper komt immers in de natuur voor. Daarmee is het gebruik van koper ook in de biologische wijnbouw toegelaten, terwijl velen erop wijzen dat het een toxische stof is, die geheel uit de wijnbouw - biologisch of niet - zou moeten worden verbannen. In Nederland is dat al enkele decennia het geval. Maar voorlopig is het middel in andere EU-landen nog toegestaan en gebruiken ook biologische wijnboeren koper om (valse) meeldauw te bestrijden.

Natuurwijn

Bio en bio-dynamisch zijn natuurlijker, maar niet 100 procent natuur. Dat zeggen de aanhangers van de relatief jonge stroming die uitgaat van zogenoemde ‘natuurwijn’, in het Frans ‘vin nature’. Deze wijnboeren en -drinkers vinden vooral het gebruik van sulfiet negatief. Deze stof, een zwavelverbinding, wordt veel gebruikt bij de wijnbereiding. Het remt de fermentatie, dus de wijnmaker kan met een kleine hoeveelheid sulfiet het proces beter sturen. Met als resultaat een wijn van een specifieke kwaliteit en smaak. Sulfiet remt ook de vorming van bacteriën die de smaak kunnen aantasten. De wijn smaakt daardoor niet alleen zoals is bedoeld, deze smaak gaat ook minder snel verloren.
 

Terug naar Ararat

Allemaal goed en wel, zeggen de natuurwijn-aanhangers: het is gewoon niet natuurlijk. Zij willen wijn die ontstaat met natuurlijke gisten, die voorkomen op de geoogste druiven. Zo weinig mogelijk toevoegingen door de mens en al helemaal geen extra sulfiet. Geen filtering van de wijn zodat die helder is, maar liever de wat troebeler variant die van nature ontstaat. Het ideaalbeeld komt hier waarschijnlijk dicht bij de wijn die de herder op de berg Ararat maakte.
Het maken van natuurwijn is een uitdaging. Alleen zeer goede wijnmakers kunnen zonder sulfiet een wijn maken die lekker smaakt en bijvoorbeeld niet te snel oxideert. Recent is het begrip natuurwijn bij een bepaalde groep zo populair geworden, dat soms minder gebruikelijke smaak-elementen voor lief worden genomen. Of sterker: die elementen worden juist als extra kwaliteit aangeduid. Hiervoor is vooral het woord ‘funky’ in zwang geraakt.

In de gootsteen

Is die natuurwijn nu duurzaam, natuurlijk of allebei? De naam zegt het: natuurwijn is gemaakt van in de natuur voorkomende stoffen. Dat maakt deze wijn aan de ene kant ook duurzaam, omdat een deel van de CO2 uitstoot wordt vermeden en de biodiversiteit wordt gestimuleerd. De minder goede houdbaarheid kan er echter ook voor zorgen dat natuurwijn eindigt in de gootsteen in plaats van in het glas. Als dat gebeurt is van duurzaamheid natuurlijk helemaal geen sprake. 

 

Kortom: wanneer is een wijn natuurlijk of duurzaam? Eigenlijk kun je daar niet zomaar een  antwoord op geven. Behalve misschien het volgende: als je echt voor onze planeet gaat, is de verpakking van de wijn doorslaggevend. Los van traditioneel, biologisch, bio-dynamisch of natuurwijn, zorgt bag-in-box al gauw voor een 80% lagere carbon footprint in vergelijking met een glazen fles. Daar proosten we bij THE WINE PACK graag op.

TV-programma 'Keuringsdienst van Waarde' besteedde aandacht aan de zin en onzin rondom natuurwijn. Kijk het hier terug.